10 cách phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non hiệu quả nhất

Giai đoạn mầm non là thời kỳ quan trọng đối với sự phát triển thể chất và ngôn ngữ của trẻ. Tại các quốc gia phát triển, việc chú trọng phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non được xem là một trong những ưu tiên hàng đầu trong giáo dục. Vậy tại sao việc phát triển ngôn ngữ ở trẻ mầm non lại quan trọng, và phương pháp nào có thể giúp trẻ cải thiện kỹ năng ngôn ngữ cho bé? Hãy cùng UK Academy khám phá những thông tin chi tiết trong bài viết dưới đây!

Phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non là gì?

Phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non không chỉ phát triển các khả năng nghe – nói – đọc – viết mà còn giúp trẻ sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp hiệu quả trong cuộc sống hàng ngày. Đây là một trong 5 lĩnh vực phát triển của trẻ mầm non mà cha mẹ cần chú ý, bởi ngôn ngữ chính là “chìa khóa” giúp trẻ diễn đạt ý tưởng, tiếp thu kiến thức và xây dựng các mối quan hệ xã hội trong tương lai.

Tùy theo từng độ tuổi, các bậc phụ huynh sẽ áp dụng những phương pháp phù hợp để hỗ trợ trẻ phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả.

Sự phát triển ngôn ngữ của trẻ em mầm non theo từng nhóm tuổi

• Giai đoạn 0 – 12 tháng tuổi: Đây là giai đoạn tiền ngôn ngữ, khi trẻ chưa thể phát âm rõ ràng mà chỉ phản ứng với các âm thanh và cử chỉ đơn giản. Trẻ chủ yếu tiếp nhận và làm quen với các âm thanh xung quanh.
• Giai đoạn 12 – 18 tháng tuổi: Trẻ bắt đầu nói được những từ đơn giản, nhận diện và phản hồi với những từ ngữ cơ bản như “ba,” “mẹ”…
• Giai đoạn 18 – 24 tháng tuổi: Trẻ có thể phát âm nhiều từ hơn và bắt đầu giao tiếp những câu ngắn với những người xung quanh.
• Giai đoạn 2 – 3 tuổi: Trẻ đã có thể sử dụng ngôn ngữ để chơi, giao tiếp và kể những câu chuyện đơn giản.
• Giai đoạn 3 – 5 tuổi: Đây là thời kỳ ngôn ngữ phát triển mạnh mẽ nhất. Trẻ có vốn từ vựng phong phú hơn, có khả năng tạo ra câu dài, phức tạp và có thể miêu tả chi tiết các câu chuyện hoặc đồ vật cụ thể.

>> Bố mẹ tham khảo:

• Toán tư duy là gì? Học toán tư duy có tốt không?
• Top 5 trường tiểu học song ngữ TPHCM chất lượng, uy tín

Phát triển ngôn ngữ cho trẻ em mầm non có quan trọng không?

Việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non rất quan trọng vì những lợi ích mà trẻ nhận được như sau:

Cải thiện khả năng ngôn ngữ của trẻ

Ngôn ngữ là một công cụ quan trọng giúp trẻ bày tỏ ý kiến, trao đổi và giao tiếp với bạn bè, thầy cô trong suốt quá trình học tập và vui chơi. Việc chú trọng phát triển ngôn ngữ từ sớm sẽ mang lại cơ hội cho trẻ rèn luyện các kỹ năng nghe, nói, phát âm; giúp trẻ nâng cao khả năng nghe, nói, phát âm và đặc biệt là làm giàu vốn từ vựng. Nhờ đó, khả năng ngôn ngữ của trẻ sẽ dần hoàn thiện theo thời gian.

Ngoài ra, đầu tư vào việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non sớm còn giúp cải thiện khả năng giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển trong tương lai. Quá trình này không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng từ vựng và ngữ pháp mà còn giúp trẻ học cách sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt ý kiến, giao tiếp và tương tác xã hội hiệu quả hơn. Điều này tạo tiền đề quan trọng cho trẻ bước vào giai đoạn tiểu học, giúp trẻ dễ dàng hòa nhập và tiếp thu kiến thức.

Bên cạnh đó, phát triển ngôn ngữ từ nhỏ còn giúp trẻ rèn luyện khả năng tư duy logic và sáng tạo. Trẻ sẽ có sự tự tin trong việc trình bày ý tưởng, đồng thời có thể phát triển kỹ năng phản biện, thể hiện quan điểm cá nhân một cách rõ ràng và thuyết phục.

Kích thích trẻ phát triển trí não

Trong giai đoạn từ 2 đến 3 tuổi, trẻ em thường xuyên đặt câu hỏi để khám phá và tìm hiểu thế giới xung quanh. Đây là lúc não bộ của trẻ đang trong quá trình phát triển mạnh mẽ, chuyển đổi từ tư duy trừu tượng sang khả năng ngôn ngữ để diễn đạt suy nghĩ của mình. Chính vì vậy, khi trẻ được tiếp xúc với một ngôn ngữ mới trong độ tuổi này, khả năng tiếp thu của trẻ sẽ rất nhanh chóng. Việc học ngôn ngữ mới không chỉ giúp trẻ mở rộng khả năng giao tiếp mà còn kích thích sự phát triển não bộ, thúc đẩy khả năng tư duy và sáng tạo của trẻ.

Rèn luyện đạo đức, phẩm chất cho bé

Ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn có vai trò quan trọng trong việc hình thành và nuôi dưỡng các giá trị đạo đức ở trẻ nhỏ. Ngay từ những ngày đầu đời, trẻ đã được học những hành vi lễ phép và chào hỏi người lớn như “dạ, thưa”. Sau đó là những câu nói cơ bản như “xin chào”, “cảm ơn” và “xin lỗi”. Những thói quen này góp phần xây dựng nền tảng đạo đức vững chắc, giúp trẻ hình thành các chuẩn mực hành vi văn hóa cơ bản.

Phát triển năng khiếu nghệ thuật ở trẻ nhỏ

Phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non không chỉ giúp cải thiện khả năng giao tiếp và học tập mà còn tạo cơ hội để trẻ phát triển khả năng nghệ thuật. Ngôn ngữ chính là công cụ để thể hiện cảm xúc, ý tưởng và khám phá thế giới xung quanh, từ đó kích thích sự sáng tạo và phát triển 8 loại năng khiếu của trẻ.

Trẻ có thể thể hiện sự sáng tạo qua các hoạt động nghệ thuật như vẽ tranh, thể hiện những hình ảnh từ thiên nhiên, con vật, hay những trải nghiệm vui chơi trong cuộc sống. Bên cạnh đó, trẻ cũng có thể tạo ra sáng tác những câu chuyện, vở kịch, thậm chí là thơ ca từ những từ ngữ và kiến thức mình đã tiếp thu. Việc phát triển ngôn ngữ từ sớm giúp trẻ có cảm thụ nghệ thuật nhạy bén hơn, tạo nền tảng vững chắc để phát triển toàn diện.

Top những cách phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non

Dạy trẻ tập nghe và nói đúng

Nghe và nói là những hoạt động thiết yếu trong quá trình phát triển ngôn ngữ ở trẻ. Đặc biệt đối với trẻ mầm non, việc bắt chước những gì nghe và nhìn thấy xung quanh là một phản xạ tự nhiên. Ba mẹ có thể tận dụng điều này bằng cách cho trẻ xem các bộ phim hoạt hình, chương trình âm nhạc hoặc các chương trình giáo dục theo phương pháp montessori. Hoạt động này giúp trẻ học cách phát âm những từ ngữ đơn giản và diễn đạt những suy nghĩ, mong muốn của mình.

Trong quá trình dạy trẻ nghe, nói, ba mẹ nên đặt ra những câu hỏi từ mức độ dễ đến khó để khuyến khích trẻ tư duy, đồng thời tạo cơ hội cho trẻ sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt ý tưởng và cảm xúc của bản thân.

Cùng trẻ đọc sách

Đọc sách cho trẻ nghe là một phương pháp đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả. Khi trẻ lắng nghe câu chuyện, chúng không chỉ tiếp thu thêm từ vựng mới mà còn phát triển khả năng tư duy để hiểu nội dung câu chuyện. Đồng thời, trẻ cũng học được cách sử dụng từ ngữ phù hợp với từng tình huống, giúp cải thiện khả năng ngôn ngữ. 

Giao tiếp với trẻ bằng hai hay nhiều ngôn ngữ

Trong giai đoạn phát triển quan trọng của trẻ mầm non, phụ huynh có thể tận dụng để giúp trẻ học thêm một ngôn ngữ mới ngoài tiếng Việt thông qua nhiều phương pháp khác nhau. Bên cạnh việc học tại các trường mầm non song ngữ, ba mẹ có thể giao tiếp với trẻ bằng ngoại ngữ thứ hai tại nhà để rèn luyện khả năng phản xạ ngôn ngữ cho trẻ.

Trong các hoạt động hàng ngày, ba mẹ có thể sử dụng những từ vựng đơn giản và lặp lại nhiều lần để giúp trẻ làm quen dần với ngôn ngữ mới. Thêm vào đó, việc đưa trẻ đến những địa điểm có nhiều người nước ngoài như siêu thị, khu vui chơi,… cũng tạo cơ hội để trẻ tiếp xúc và thích ứng với ngôn ngữ mới.

Ngoài ra, việc chọn trường mần non cho con rất quan trong ở lưa tuổi này. Phụ huynh có thể cân nhắc cho con học tại trường Quốc tế Song ngữ Học Viện Anh Quốc (UKA). Tại đây, UKA cung cấp cho trẻ nền tảng kiến thức vững chắc với kỹ năng tiếng Anh vượt trội thông qua sự kết hợp giữa chương trình của Bộ GD&ĐT cùng các chương trình giáo dục quốc tế. Bên cạnh đó, với sự hướng dẫn của giáo viên nước ngoài, trẻ có cơ hội rèn luyện phát âm tiếng Anh chuẩn ngay từ nhỏ, đồng thời làm quen với ngữ điệu và cách diễn đạt tự nhiên. Việc học tập trong môi trường song ngữ sẽ giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp linh hoạt, mở rộng cơ hội học hỏi và hòa nhập với thế giới. 

Tham gia hoạt động nghệ thuật cùng trẻ

Việc cho trẻ thường xuyên tham gia vào các hoạt động nghệ thuật không chỉ giúp phụ huynh phát hiện sớm những tài năng thiên bẩm của trẻ mà còn là một phương pháp tuyệt vời để phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non. 

Ba mẹ có thể bắt đầu bằng cách ca hát cùng trẻ những bài hát thiếu nhi vui tươi hoặc các bài thơ ngắn có vần điệu dễ nhớ, giúp trẻ làm quen với nhiều từ mới. Bên cạnh đó, những hoạt động sáng tạo như vẽ tranh, tô tượng, hay tô màu chữ cái không chỉ giúp trẻ nhận diện màu sắc mà còn rèn luyện khả năng đánh vần và ghép từ.

Tham gia vào các câu lạc bộ kịch thiếu nhi cũng là một cách tuyệt vời để trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ, học cách truyền đạt suy nghĩ và giao tiếp tự tin trong một không gian vui vẻ, sinh động.

Tổ chức các trò chơi trau dồi vốn từ

Các trò chơi tương tác giữa trẻ với người thân và bạn bè đóng vai trò quan trọng, nó không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ mà còn học được cách ứng xử, giao tiếp và phát triển kỹ năng xã hội một cách hiệu quả. Đặc biệt, những trò chơi hóa thân thành đồ vật hay nhân vật trong truyện cổ tích, phim ảnh thường thu hút sự chú ý của trẻ. Khi ba mẹ khuyến khích trẻ sáng tạo lời thoại cho các nhân vật và cùng tham gia chơi, trẻ sẽ cảm thấy hào hứng, đồng thời phát triển tư duy và khả năng giao tiếp tốt hơn so với việc chơi một mình.

Tại UK Academy (UKA), các phương pháp dạy học tích cực thông qua những trải nghiệm được áp dụng rất nhiều, tạo môi trường thoải mái và khơi gợi sự hứng thú của trẻ. Các trò chơi nhập vai, kể chuyện sáng tạo và diễn kịch là một phần trong chương trình học, giúp trẻ không chỉ tiếp thu ngôn ngữ một cách tự nhiên mà còn rèn luyện khả năng biểu đạt, tư duy phản biện và sự tự tin trong giao tiếp.

Thông qua những trò chơi này, phụ huynh có thể nhận thấy sự tiến bộ rõ rệt trong khả năng ngôn ngữ của trẻ. Ngoài ra, các trò chơi đóng vai này còn có thể hỗ trợ trẻ luyện tập kỹ năng ứng xử, giới thiệu từ vựng mới. Đồng thời, trong quá trình đó, giáo viên sẽ điều chỉnh những hành vi chưa phù hợp, giúp trẻ phát triển nhân cách tốt và xây dựng những chuẩn mực đạo đức cơ bản.

Bên cạnh các trò chơi hóa thân và diễn kịch, tại UKA, trẻ còn được tham gia vào các hoạt động học tập thông qua trò chơi như flashcard, ghép từ, đoán từ trong bài hát. Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ tiếp thu từ mới mà còn nâng cao khả năng giao tiếp và tư duy ngôn ngữ. Trẻ được khuyến khích mô tả, diễn đạt ý tưởng bằng từ ngữ phong phú, giúp mở rộng vốn từ vựng một cách tự nhiên và sinh động. Với sự đồng hành của thầy cô và ba mẹ, trẻ sẽ có nền tảng ngôn ngữ vững chắc, tạo tiền đề cho sự phát triển toàn diện trong tương lai. 

Cho trẻ nghe các bài hát phù hợp

Âm nhạc là sự kết hợp hoàn hảo giữa ngôn ngữ và âm thanh, và trẻ em thường học nhanh hơn qua thính giác vì khả năng nghe của trẻ mầm non rất nhạy bén. Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường gia đình có truyền thống âm nhạc sẽ phát triển khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách thông minh và sáng tạo hơn.

Tuy nhiên, ngay cả khi gia đình không có truyền thống âm nhạc, ba mẹ vẫn có thể kích thích sự phát triển ngôn ngữ của trẻ bằng cách mở những các bài hát phù hợp với giai điệu vui tươi, cùng nhau hát theo. Những bài hát thiếu nhi với lời ca đơn giản, dễ nhớ không chỉ giúp trẻ học thêm từ mới mà còn khuyến khích trẻ lặp lại và ghi nhớ từ vựng.

Khi trẻ hát theo, âm nhạc sẽ giúp trẻ rèn luyện khả năng phát âm, ngữ điệu và cải thiện khả năng giao tiếp. Ngoài ra, các bài hát còn giúp trẻ hiểu rõ hơn về ngữ cảnh sử dụng từ, từ đó mở rộng vốn từ vựng và khả năng diễn đạt. Các hoạt động như nhảy, vỗ tay theo nhịp cũng giúp trẻ ghi nhớ lời bài hát và tương tác hiệu quả với các thành viên trong gia đình.

Đặc biệt, tại UKA còn có chương trình âm nhạc quốc tế hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non. Thông qua các hoạt động ca hát kết hợp với hòa tấu nhạc cụ và bộ gõ cơ thể, trẻ được tiếp xúc với ngôn ngữ một cách tự nhiên, giúp cải thiện phát âm, nhịp điệu và khả năng diễn đạt. Bên cạnh đó, mỗi học sinh có cơ hội chơi một loại nhạc cụ, từ đó học cách lắng nghe, điều chỉnh âm thanh và phối hợp cùng bạn bè, tạo sự hứng khởi trong quá trình học tập ngoại ngữ, đồng thời tăng kỹ năng giao tiếp cho bé.

Dạy trẻ tập viết, tập vẽ

Dạy trẻ tập viết và tập vẽ là một phương pháp hiệu quả để phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non. Khi trẻ vẽ, chúng phải chuyển tải ý tưởng trong đầu qua hình ảnh, điều này khuyến khích các bé học cách mô tả hình ảnh, đồ vật và cảm xúc bằng từ ngữ. Quá trình này giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp và mở rộng vốn từ vựng.

Sau khi hoàn thành tác phẩm, ba mẹ có thể khuyến khích trẻ viết ra một câu chuyện xung quanh bức tranh. Điều này không chỉ rèn luyện khả năng ngữ pháp mà còn kích thích sự sáng tạo, giúp trẻ diễn đạt suy nghĩ và ý tưởng một cách rõ ràng hơn. Đồng thời, việc giúp trẻ nhận ra các lỗi ngôn ngữ và giải thích cách sửa chúng sẽ giúp trẻ ghi nhớ từ vựng lâu hơn và sử dụng chúng một cách chính xác hơn.

Trò chuyện cùng trẻ thường xuyên

Nhiều bậc phụ huynh cho rằng việc nói chuyện với trẻ khi bé chưa biết nói là vô ích. Tuy nhiên, thực tế là bạn nên trò chuyện với con ngay từ khi còn nhỏ, thậm chí khi bé còn trong bụng mẹ. Mặc dù trẻ chưa thể phản hồi bằng lời nói, nhưng chúng đã có khả năng hiểu bởi vì sự phát triển ngôn ngữ của trẻ diễn ra không đồng đều giữa việc hiểu tín hiệu và khả năng diễn đạt. Khi ba mẹ hoặc người thân trò chuyện với trẻ, trẻ sẽ được nghe và học các từ vựng mới, cách sử dụng câu từ và ngữ điệu trong giao tiếp.

Việc đặt câu hỏi, khuyến khích trẻ trả lời và diễn đạt suy nghĩ của mình cũng giúp trẻ rèn luyện khả năng phản xạ ngôn ngữ. Ngoài ra, trò chuyện còn tạo cơ hội để trẻ học cách lắng nghe, hiểu và giao tiếp hiệu quả hơn trong môi trường xã hội.

UK Academy (UKA) hiểu rõ tầm quan trọng của việc trò chuyện cùng trẻ trong quá trình phát triển ngôn ngữ và tư duy. Chính vì vậy, chương trình song ngữ tại UKA được thiết kế nhằm tạo ra môi trường giao tiếp tự nhiên, giúp trẻ tiếp xúc với tiếng Anh và tiếng Việt một cách linh hoạt ngay từ những năm đầu đời.

Thông qua các hoạt động tương tác hàng ngày như kể chuyện, đóng vai, thảo luận nhóm và các trò chơi ngôn ngữ, trẻ không chỉ mở rộng vốn từ vựng mà còn phát triển khả năng diễn đạt ý tưởng một cách rõ ràng, tự tin. Đặc biệt, với phương pháp học tập trải nghiệm và tiếp cận cá nhân hóa, chương trình song ngữ tại UKA giúp trẻ rèn luyện phản xạ ngôn ngữ tự nhiên, nâng cao kỹ năng giao tiếp bằng cả hai ngôn ngữ.

Ngoài ra, đội ngũ giáo viên tại UKA luôn khuyến khích trẻ chủ động bày tỏ suy nghĩ, đặt câu hỏi và tham gia vào các cuộc hội thoại, từ đó giúp trẻ phát triển tư duy phản biện, khả năng lắng nghe và sự tự tin trong giao tiếp – những yếu tố quan trọng để trẻ hội nhập và phát triển trong môi trường quốc tế.

Tổ chức các hoạt động ngoài trời

Ngoài không gian học tập tại gia đình và trường học, phụ huynh nên đưa trẻ đến những nơi gần gũi với thiên nhiên như sở thú, công viên hay các danh lam thắng cảnh. Những nơi này không chỉ mang đến không khí trong lành, thoáng mát mà còn tạo cơ hội cho trẻ tham gia vào các hoạt động khám phá tự nhiên, quan sát thế giới xung quanh và tiếp nhận thông tin qua các giác quan.

Việc quan sát thế giới xung quanh giúp trẻ kết nối những từ ngữ với hình ảnh thực tế, kích thích trí tưởng tượng và khả năng diễn đạt của trẻ. Trong lúc này, phụ huynh và giáo viên có thể là người bạn đồng hành, giải thích từ vựng mới và giúp trẻ giải đáp thắc mắc về những điều chúng quan sát, từ đó mở rộng vốn từ vựng và kiến thức của trẻ.

Tại UKA, trẻ không chỉ học tập trong lớp mà còn được tham gia nhiều hoạt động ngoài trời nhằm phát triển ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp. Chương trình học tại UKA tích hợp phương pháp giáo dục trải nghiệm, đưa trẻ vào các hoạt động khám phá thiên nhiên, thực hành giao tiếp với bạn bè và thầy cô trong môi trường mở. Các chuyến dã ngoại, dự án học tập thực tế và hoạt động tương tác giúp trẻ không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn rèn luyện khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt, tự nhiên và đầy hứng thú.

Sử dụng phương pháp giảng dạy phù hợp với trẻ

Bên cạnh môi trường học tập, phương pháp giáo dục phù hợp cũng là yếu tố quan trọng mà phụ huynh cần lưu tâm khi lựa chọn trường mầm non cho con. Trường học là nơi trẻ dành phần lớn thời gian của mình. Chính vì vậy, phụ huynh cần tìm hiểu kỹ về các phương pháp giáo dục mà trường áp dụng để đảm bảo rằng phương pháp đó phù hợp với sự phát triển của trẻ.

Hiện nay, phương pháp Montessori đang được nhiều trường mầm non áp dụng, đặc biệt chú trọng vào việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ thông qua những bài học cụ thể như:

• Giúp trẻ nhận diện nguyên âm, phụ âm và âm ghép
• Học đọc và hiểu các từ, câu đơn giản
• Rèn luyện kỹ năng viết qua các mẫu hoặc sáng tạo riêng
• Dạy trẻ cách đọc sách đúng cách
• Xây dựng từ vựng và câu từ qua bảng chữ cái.

Tại UKA, nên cạnh việc ứng dụng tinh hoa của phương pháp giáo dục sớm, chương trình mầm non ở đây còn tích hợp các phương pháp giảng dạy hiện đại lấy trẻ làm trung tâm, tập trung vào thực hành, tăng trải nghiệm thực tế, từ đó trẻ được nuôi dưỡng niềm đam mê học tập, phát triển toàn diện và tỏa sáng theo năng lực của mình

Trở thành hình mẫu ngôn ngữ cho trẻ nhỏ

Trẻ em học ngôn ngữ chủ yếu thông qua việc quan sát và bắt chước người lớn. Do đó, phụ huynh và giáo viên cần làm gương trong việc sử dụng ngôn ngữ, bởi trẻ sẽ dễ dàng tiếp thu và học hỏi từ những gì chúng thấy.

Khi giao tiếp với trẻ, ba mẹ nên sử dụng từ ngữ phù hợp với độ tuổi của trẻ, ưu tiên các từ đơn giản, dễ hiểu và tránh các thuật ngữ phức tạp mà trẻ chưa thể hiểu. Đặc biệt, ba mẹ cần lưu ý không sử dụng những lời lẽ thô tục, vì điều này sẽ dễ dàng hình thành thói quen xấu cho trẻ. Thay vào đó, ba mẹ nên sử dụng những từ ngữ tích cực, như lời khen ngợi, động viên, để giúp trẻ cảm thấy tự tin và phát triển ngôn ngữ một cách hiệu quả.

Bài viết trên đây đã chia sẻ những phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non và những lợi ích quan trọng của việc phát triển ngôn ngữ. Hy vọng rằng những thông tin trong bài sẽ giúp các bậc phụ huynh có thêm kiến thức và phương hướng để nuôi dạy trẻ một cách hiệu quả.